W połowie XIX wieku w Białej powstała ludwisarnia rodziny Schwabe. Jej założycielem był Karl Traugott Friedrich Schwabe, który urodził się w 1819 roku w Chemnitz. Do Białej miał przyjechać w 1846 i założyć niewielką firmę zajmującą się produkcją dzwonów. Na temat jej funkcjonowania w XIX wieku zachowały się jedynie szczątkowe dane, na podstawie których jesteśmy w stanie ustalić gdzie mieściła się siedziba i jak Schwabe powiększał swój majątek. Pierwotnie siedziba mieściła się przy placu Deskowym, gdzie później rozszerzono likiernię Jakoba Groβa (budynek kotłowni oraz portierni przy dzisiejszej ul. Stojałowskiego 61). W latach 70. Schwabe był już właścicielem nieruchomości w okolicach plebani parafii Opatrzności Bożej. Budynek posiadał podwórze i ogród, gdzie umiejscowiono dwie drewniane szopy, które pełniły funkcję warsztatów.

W 1873 roku Karl Traugott Friedrich Schwabe umarł, a zakład został przejęty przez jego najstarszego syna Karl Gustava Schwabego. Rozbudował on znacząco zakład, który zatrudniał kilkunastu robotników. Po I wojnie światowej firma była skazana na sukces. W czasie wojny wiele dzwonów zostało przetopionych na cele militarne, wobec czego istniała duża potrzeba uzupełnienia braków. Dzwony odlewano i wysyłano na teren Austrii, Czechosłowacji, Niemiec i Polski. Firma chwaliła się w swoich materiałach reklamowych doskonałą jakością, docenioną podczas Grand Prix w Gnieźnie, Rzymie, Częstochowie, Wilnie, Kaliszu oraz Radomiu.

Nie był to jednak jedyny dostawca dzwonów do okolicznych kościołów. Jednym z ludwisarzy, którzy dostarczali dzwony był Johann Georg Knobloch. XVIII-wieczne dzwony powstałe w jego zakładzie znajdowały się w dzwonnicach kościołów katolickich oraz ewangelicko-augsburskich. Przykładem tego może być kościół ewangelicko-augsburski w Jaworzu. Zabytkowym dzwonom nie groziła jednak wyłącznie I wojna światowa. Choć część z nich przetrwała, 21 lat później świat ogarnął nowy konflikt. II wojna światowa, a przede wszystkim rozporządzenie z 15 marca 1940 o zajęciu dzwonów z terenów III Rzeszy oraz krajów okupowanych. W ten sposób znikły między innymi dzwony z Grojca k. Oświęcimia w 1942 roku.

O dzwonach ze swoich rodzinnych stron pamiętali także ci, którzy do 1945 roku zamieszkiwali bielską wyspę językową, a następnie zmuszeni byli opuścić swoje domy. Brzmienie rodzimych dzwonów było tak mocno zakorzenione w nich, że potrafili po dźwięku rozpoznać je daleko poza swoim domem. Dr Eduard Kerth zainteresowany tematem skierował swego czasu pytanie do kapłana parafii ewangelickiej w Otzenrath, gdzie znajdował się dzwon odlany przez wspomnianego już Johanna Georga Knoblocha w Cieszynie w roku 1778. Dzwon ten został zawieszony w Otzenrath w 1952 roku. Niedawno dopiero udało się ustalić jego pierwotną parafię i w ten sposób we wrześniu 2023 dzwon Florian powrócił do katolickiego kościoła w Czańcu.

Podobnie sukcesem zakończyły się poszukiwania grójeckich dzwonów. Oba powróciły już w 2009 roku z Münster oraz Gronau. Odbyły się wówczas uroczystości związane z powrotem dzwonów do macierzystych parafii, a Fundacja Konrada Adenauera sfinansowała z tej okazji film „Dzwony pojednania”. Grojeckie dzwony miały w 1942 roku otrzymać kategorię C, co oznaczało, że zostały zakwalifikowane do dłuższego przetrzymania. Kategoria A oznaczała natychmiastowy przetop, B krótkoterminowe składowanie, a D zachowanie z uwagi na walor artystyczny. Dzwony z Grojca trafiły do Hamburga, gdzie szczęśliwie przetrwały II wojnę światową, a następnie zostały rozdysponowane do parafii, które się zgłosiły.

Była to duża niespodzianka dla Adelheid Jarnoth, która wspomina, że wraz z trójką bielszczan miała wielkie szczęście słyszeć znajome brzmienie dzwonów z ukochanej Ziemi Beskidzkiej. Przypominało im to oddalony o setki kilometrów, ukochany i niezapomniany dom. Faktycznie w 1952 roku jedna z lokalnych gazet pisała o trzecim dzwonie, które miało otrzymać opactwo w Duisburgu-Hamborn. Opactwo posiadało wówczas już dwa dzwony, z czego jeden pochodził z kościoła w Grojcu przy Wilamowicach, okręg Bielsko. Informacja ta pokrywa się zatem ze słusznym skojarzeniem dźwięku przez Adelheid Jarnoth.

Wspomniane dzwony musiały jednak odbyć więcej podróży. Składowane w Hamburgu po wojnie trafiły do Nadrenii Północnej-Westfalii. Stamtąd w 1983 roku z parafii Gronau i 2009 z Münster do Grojca. W połowie XX wieku pojawia się jednak jeszcze opactwo w Duisburgu, także w Nadrenii Północnej-Westfalii, ale oddalone o ok. 100 km od wspomnianych już parafii. Szczęśliwie jednak wrócił na tereny macierzyste po 67 latach od zniknięcia. Ile jeszcze takich dzwonów uda się znaleźć? To wyzwanie dla wielu badaczy, którego warto się podjąć zważając na ich ciekawą historię oraz scenariusze znane z Czańca i Grojca.

Źródła:

• Bielitz-Bialaer Beskidenbriefe. Heimat und Fremde, listopad 1952, nr 10.
• Relacje Interpretacje, (41) marzec 2016, nr 1, ss. 22-25.
• https://gminaoswiecim.pl/pl/1960/5535/na-dzwiek-obu-dzwonow-czekali-kilkadziesiat-lat.html