W dzisiejszej Polsce o wiele częściej mówi się o II wojnie światowej, jednak temat tej pierwszej zdaje się budzić równie duże emocje, zwłaszcza w Europie Zachodniej. Jej wynik, a także idące wówczas zmiany administracyjne oraz polityczne wywarły wpływ również na historie lokalne. Na cmentarzu żydowskim przy ulicy Cieszyńskiej znajduje się kwatera żołnierzy z tego okresu, kolejna zlokalizowana jest na cmentarzu ewangelickim przy listopadowej. Jest także tablica na katedrze św. Mikołaja, ale co jeszcze się zachowało?

Zachowały się przede wszystkim materiały badawcze w postaci wielu dokumentów, a także wspomnień ówczesnych bielszczan. To właśnie im poświęcimy trochę uwagi, a konkretnie Rudolfowi Pomperowi. Gdy I wojna światowa dobiegła końca (1918 r.), Pomper miał zaledwie 8 lat. Doskonale natomiast pamiętał ten czas - jako dziecko był świadkiem ciekawych wydarzeń. Wraz ze swoją rodziną mieszkał na placu Kościelnym (dziś pl. M. Lutra) w budynku szkolnym. Często zatem bywał w okolicach rynku, gdzie mimo końca wojny, bywało naprawdę niespokojnie.

Późną jesienią 1918 mówiło się w domach i na ulicach o załamaniu frontów oraz wybuchu rewolucji. Podczas spaceru przez miasto w pobliżu bielskiego rynku, Rudolf Pomper usłyszał krzyki i odgłos tłuczonego szkła. Zaciekawiony hałasem ośmiolatek udał się w jego kierunku. Wkrótce ujrzał tłum ludzi przed sklepem z artykułami spożywczymi Eichnera. Niektórzy z nich próbowali wedrzeć się do środka. Aby dowiedzieć się o co dokładnie chodzi, postanowił się do nich zbliżyć. Usłyszał wtedy krzyki o nadchodzącej zemście, rewolucji i wolności.

Po chwili ze sklepu wyszli pojedynczy ludzie z pełnymi workami na plecach, beczkami i innymi artykułami znikając prędko w bocznych uliczkach. Po całym placu poniewierały się rozrzucone kartki papieru. Pomper zabrał ze sobą parę rulonów i pobiegł do domu o wszystkim opowiedzieć. Przed oddaleniem się z miejsca spostrzegł jeszcze funkcjonariusza ówczesnej policji miejskiej, który ściskał mocno kasetkę z pieniędzmi, aby zabezpieczyć ją przed plądrującym tłumem. Z kieszeni tego człowieka wypadały cukierki i kręcące się tam dzieci starały się podkraść mu te słodkości.

Opowieść chłopca wzbudziła duży niepokój w domu. Ojciec od razu zrobił wyrzuty swojemu synowi, że nie oddalił się od razu z miejsca zdarzenia. Następnie pospiesznie zamknął wejścia do szkoły. Po zmroku słychać było głośne pukanie do drzwi. Na pytanie ojca Rudolfa, kilku mężczyzn odpowiedziało, że trzeba ich natychmiast wpuścić do środka,. Mieli oni przy sobie kilka rzeczy ze sklepu Eichnera i byli ścigani. Po chwili z zewnątrz było słychać strzały. Rabusie nie dostali się do środka, natomiast następnego dnia udało się odnaleźć część ich łupów. Znajdowały się one na placu gimnastycznym przy fabryce Hoinkesa (brama do fabryki znajdowała się w miejscu, gdzie dzisiaj wjeżdża się na Skwerek - pomiędzy pl. Lutra i ul. Waryńskiego).

Wydarzenia z Bielska nie były jedynymi w okolicy. Jak można przeczytać w Gwiazdce Cieszyńskiej z 1918 roku, w listopadzie fala poparcia dla ruchów socjalistycznych przelała się przez Niemcy. W czasopiśmie wielokrotnie wspominano o konieczności formowania jednostek policji na terenach różnych gmin w celu zaprowadzenia porządku. Według gazety grupy bojówkarzy komunistycznych domagając się rewolucji, plądrowały żydowskie sklepy. Prawdopodobnie świadkiem takiego właśnie wydarzenia był Rudolf Pomper. Jak dowiadujemy się z prasy, rozruchy nieprędko ustąpiły, a kolejnego rabunku w sklepie Eichnera, a także Werbera i Knöpfelmachera dokonano wiosną 1919 roku.

Przy rynku poza Abrahamem Eichnerem straty ponieśli także Leopold Mückenbünn oraz Jakob Heitlinger. Każdorazowo interweniować musiało wojsko. Wszystko przez robotnicze rozruchy głodowe, gdzie największy miał miejsce 21 maja 1919 roku, a zaczął się w fabryce Gustava Molendy w Kamienicy. Tłum protestujących domagał się obiecanej mąki i chleba, a ponieważ go nie dostali, w gniewie plądrowali magazyn Borgera. Skończyło się to otwartym ogniem do protestujących, wskutek którego 3 osoby zginęły, a jeden z żandarmów został niemal na śmierć pobity przez manifestujących. W ówczesnej prasie można przeczytać wprost o podejrzeniach wobec żydowskich kupców, jakoby byli winni spekulacji na rynku, co powodowało duże niezadowolenie i chęć ukarania wśród ludzi.

Tak wyglądał koniec monarchii Habsburgów w oczach małego bielszczanina. Wydarzenia te mocno utkwiły w pamięci Rudolfa Pompera, który wspominał tę historię jeszcze w 1975 roku. Dzięki temu otrzymaliśmy namiastkę niepokojów społecznych, które towarzyszyły mieszkańcom miasta niedługo po zakończeniu I wojny światowej. Jak się niebawem okazało, zamieszki i towarzyszące im rabunki nie były ostatnią zmianą, która diametralnie odmieniła oblicze dawnego Bielska.

Źródła:

• Bielitz-Bialaer Beskidenbriefe, nr 7, 10 kwietnia 1975 r.
• Gwiazdka Cieszyńska, nr 91, 12 listopada 1918 r.
• Gwiazdka Cieszyńska, nr 92, 15 listopada 1918 r.
• Bielsko-Biała na łamach „Gwiazdki Cieszyńskiej” w pierwszych latach niepodległej Polski (1918-1922) [w:] Pamiętnik Cieszyński, t. 22, 2017, s. 101 i 112.